Het gebeurt. Soms zomaar. Sluipenderwijs. Na een paar decennia verdwijnt seks uit je relatie. Waarom? ‘Ik ben de aanstichter van ons seksloze bestaan.’ Dit verhaal verscheen in Tijd van Trouw.
Lees hier niet alleen mijn artikel, maar ook die van schrijver Erik Jan Harmens en van journalist Lotje van den Dungen:
Een man en een vrouw staan vriendelijk glimlachend tegenover elkaar en kleden zich langzaam uit. In bed volgt een onhandige poging tot een vrijpartij. Zij grapt dat hij misschien eens een andere ‘techniek’ moet inzetten. Geïrriteerd rolt hij van haar af: “Techniek? Volgens mij gebruik jij je fietsongeluk als excuus om niet met mij te vrijen. Je hebt gewoon geen zin meer in mij!” Met deze scène begint de nieuwe Britse Netflix-serie ‘Wanderlust’ over het tanende seksleven van een verder op het oog gelukkig stel: een boeiend onderzoek naar dat soms zo hopeloos ingewikkelde gedoe met intimiteit en seks.
Herkenbaar? Dat het allemaal minder passievol wordt als je jaren bij elkaar bent, is niet zo verrassend. Maar wat als seks helemaal verdwijnt?
Aan de reacties uit mijn omgeving te merken, heb ik een gevoelig thema te pakken. Als ik wat vrienden en kennissen ronduit vraag: ‘Doen jullie het nog?’ is de gezellige sfeer meteen foetsie. Er wordt veel gezucht en met ogen gerold. Nee, het vuur is er bij opvallend veel stellen compleet uit. Degenen die het af en toe nog wel doen zijn maar wat blij dat het überhaupt nog gebeurt. Ook al kunnen ze de vrijpartij inmiddels dromen. Oorzaken: te moe, te druk, te somber en vooral: te weinig zin. Bij mijn eigen veldonderzoekje hoor ik ook veel verschillen: als de ene helft van het stel nog wél wil, blijkt het gebrek aan seks een grote bron van verdriet, bij anderen is de seksloosheid ‘er zo ingeslopen’ en vinden ze het eigenlijk wel best zo. Ook de mythe dat het vooral vrouwen zouden zijn die geen zin meer hebben, kan snel de prullenbak in. De mannen met haperende lust zijn zo te horen in de meerderheid.
Bij mij thuis wordt gelukkig nog gevreeën, maar ook bij ons (45+, 25 jaar samen) schiet het er vaak bij in als we druk of gestrest zijn. Tijdens vakanties vrijen we veel vaker, dan zijn we kennelijk meer ontspannen. En na de vakantie zeggen we standaard: we moeten het echt vaker doen! Zo passen we keurig in het rijtje van de meeste Nederlanders die de twee keer per week niet halen. Van de mannen heeft 17 procent minstens een keer per week seks en van de vrouwen 18 procent laat onderzoek van het Rutgers Kenniscentrum Seksualiteit zien.
In datzelfde onderzoek staat overigens dat 84 procent van de mensen tussen de 29 en 55 jaar het afgelopen half jaar seks had met zijn of haar partner. Daarna neemt het af: van de 70-plussers met een partner had 51 procent seks. Zouden de respondenten in dit onderzoek een rooskleuriger beeld schetsen dan ik in mijn omgeving proef? Volgens seksuoloog en relatietherapeut Vera Steenhart, auteur van het boek ‘Lust of last?’, schamen veel mensen zich en vertellen het daarom niet – ook niet aan onderzoekers. “Er is veel stil leed. Zeker als een van de twee de seks eenzijdig opheft, zonder uitleg. Dat is vaak onverteerbaar en maakt de ander onzeker.”
Volgens Steenhart zitten bij vrouwen voor een avondje relaxt vrijen hardnekkige ideeën in de weg over hoe opwindend seks moet zijn en over mannen als testosteronbommen. “Het echte leven bestaat uit stressvolle banen en files. Ik zie veel hoogopgeleide vrouwen die na een dag werken zich maar moeilijk ontspannen kunnen. Ze blijven in hun hoofd zitten. Laat staan dat ze ook nog eens gepassioneerd en creatief in bed kunnen zijn. Terwijl ze wel hoge verwachtingen hebben van stomende seks.” Ook mannen hebben last van verkeerde aannames. “Zij denken nog steeds dat ze elke week door hun partner besprongen moeten worden als signaal om te vrijen. En als dat niet gebeurt, denken ze vaak dat de passie op is. En laten ze het erbij zitten.”
Wat is een goed seksleven? Wat ís seks eigenlijk? Wie zich laat beïnvloeden door beelden in bladen, op tv en door porno kan hiervan een vertekend beeld krijgen. Daarom pleitte seksuoloog en onderzoeker Ellen Laan van het Amsterdam UMC in een interview met Tijd onlangs voor een nieuwe definitie van seks: ‘We moeten af van het idee dat seks gelijk staat aan de coïtus. Seks is het delen van seksueel plezier. Op welke manier dan ook. Als je geniet en geregeld een orgasme krijgt, leer je je brein dat seks een beloning oplevert.’ Elkaar besnuffelen en naast elkaar liggend ieder zelf klaarkomen, kan dus ook.
Hoe komt het dan toch dat juist in die lange relaties seks lastig is? De populaire Amerikaans/Vlaamse psychotherapeut Esther Perel stelt in haar boek ‘Erotische Intelligentie’: ‘We verwachten dat onze vaste partner niet alleen romantisch is, maar ons ook emotioneel en seksueel voldoening schenkt. Is het een wonder dat zoveel relaties onder het gewicht van dit alles bezwijken? Het is moeilijk om opwinding en hartstocht op te wekken bij dezelfde persoon bij wie je troost en zekerheid zoekt.’
Het is precies dit conflict tussen intimiteit, veiligheid enerzijds en de tomeloze overgave die een beetje leuke seks vergt anderzijds, die maakt dat het in de loop der jaren moeizaam en minder spannend kan worden. Met andere woorden: om met degene met wie je overdag nog vol overgave hebt staan ruziën over de vuilnisbakken ’s avonds de erotiek op te zoeken is hard werken. Wees nu gewoon wat realistischer, stelt therapeut Vera Steenhart: “We worden allemaal ouder en krijgen wellicht gezondheids- of erectieproblemen. Maar dat wil niet zeggen dat dit je seksleven ondergraaft. Een verdwijnend libido bestaat volgens mij helemaal niet. Ik ken mensen van 80 met een prima seksleven.”
Toch heeft een chronisch gebrek aan seks meer effect dan je denkt. Het maakt een mens mopperig, boos en veroorzaakt ruzies die vaak niets met seks te maken hebben. Het zet de relatie op scherp en is in 70 procent van de echtscheidingen zelfs een van de redenen om uit elkaar te gaan, laat het roerende YouTube-filmpje ‘The Sex-Starved Relationship’ van The School of Life zien. Het filmpje verbeeldt de inzichten van sterfilosoof Alain de Botton, die net als Perel de complexiteit van het idee van romantische liefde onder ogen ziet. In het filmpje is het duidelijk: onbeantwoorde sekspogingen maken je ongelukkig en onzeker. Je voelt je niet meer geliefd en dat kan je zomaar in de armen van een ander drijven.
Hoe begin je weer als het maanden of zelfs jaren stil was in bed? In de Netflix-serie ‘Wanderlust’ kiest het uitgebluste echtpaar voor radicale openheid en ieder een eigen minnaar. De sekslust is stante pede terug – ook in de echtelijke sponde. Enige afstand en jaloezie maakt weer gulzig naar elkaar. Mag het inderdaad allemaal wat losser? Volgens psycholoog en seksuoloog Volker Moritz kunnen hetero’s wel wat opsteken van hoe homo- en lesbische stellen omgaan met hun relatie. “Ze gebruiken vaker datingapps om sekspartners te vinden. En ook een gezin opbouwen gaat niet volgens de gebaande paden. Hierdoor is er vanzelfsprekend meer ruimte in de seksuele relatie.” Seks buiten de deur kan in sommige homorelaties prima samengaan met een langdurige liefdesrelatie. “Juist door die ruimte zijn homostellen vaak creatiever en zien ze seks met anderen – uitzonderingen daargelaten – niet meteen als bedreiging. Zolang je maar oog blijft houden voor elkaar”, zegt Moritz.
Volgens de seksuoloog is het in alle langdurige relaties nodig om risico’s te nemen. En dan gaat het niet per se om wilde avonturen buiten de deur, maar om het uitspreken van je behoeftes en het tonen van je kwetsbaarheid. “Wat dat betreft zijn homorelaties uiteraard niet veel anders dan heterorelaties. Begrijpen dat je door verschillende levensfases gaat, dat je lichaam verandert, dat seks leuk kan zijn, maar niet altijd hoeft.”
Moritz erkent dat er geen quick fix bestaat, maar adviseert: “Neem het risico om je wensen en verlangens uit te spreken. Over en weer.” Steenhart is het daarmee eens: “Vertel eerst eens rustig wat je mist, waar je naar terugverlangt. Als je hierdoor weer intimiteit creëert, heb je een mooi beginpunt om elkaar weer te beminnen.”