De pannen strak om zes uur op tafel is passé. Eten kan de hele dag door, waar en wanneer je maar wilt. Deze trend van clockless eating geeft veel vrijheid, maar wanneer zit je dan nog gezellig met elkaar aan tafel?
Op mijn route van huis naar werk en vice versa kom ik, via twee grote treinstations, langs talloze kiosken, Albert Heijn to-go’s, Julia’s, Broodhoeken, Starbucksen, Döner Company’s, Smullers, Pizzahutten en Leonidassen. Een voedselwalhalla. In het kantoorgebouw zijn twee kantines de hele dag open en in de gang staan ook nog eens twee snoepautomaten. Iedere dag krijgen we zo’n tweehonderd voedselkeuzemomenten voorgeschoteld, blijkt uit cijfers van het RIVM – en dus moet je de hele dag een zekere mate van weerstand bieden aan alles wat je zou kunnen eten. Ontbijt, lunch, diner: die drie vaste, heldere eetmomenten zijn al een tijdje aan het afbrokkelen.
We leven in een ‘obesogene omgeving’, lees ik in recent onderzoek van het RIVM; een mooie formulering voor de overmaat aan goedkope, calorierijke voeding, die je overal op alle tijden kunt krijgen. Eigenlijk een soort luilekkerland. Laatst werd me dat nog eens expliciet duidelijk tijdens een dagje Efteling. Terwijl mijn dochter op haar kop in de achtbaan hing, viel me op hoeveel etende mensen er langs sjokten. Ook bij de talloze eettenten stonden lange rijen voor pizza, poffertjes, ijs, patat, noodles, halal eten, panini’s, suikerspinnen, pannenkoeken of yoghurt. Bourgondisch dineren kon ook. Op de Efteling-app telde ik maar liefst vijftien eettenten: ik schrok ervan.
’s Ochtends dacht ik nog extra feestelijk te zijn met mijn witte bollen met kaas, wat appels en een zak drop in de rugzak. Maar midden in die eetkermis voelde me ineens zo’n doorgeslagen gezonde moeder. Van de weeromstuit kocht ik meteen een suikerspin. Eenmaal thuis zocht ik de plattegrond uit de jaren zeventig er eens bij, toen had de Efteling nog maar twee eettenten: restaurant Het Witte Paard en het theehuis.
Eten zonder klok: we kunnen eten wat we willen, wanneer en waar we dat willen. In Eindhoven, om precies te zijn op Strijp S, hippe hotspot van jonge ondernemers in de creatieve sector, is vorige maand het eerste clockless eating-filiaal van Albert Heijn geopend: een kleine winkel die niet 24 uur per dag open is zoals het ‘klokloze’ misschien suggereert, maar die vooral meteen te verorberen gerechten in de schappen heeft. ‘Zeker de jongere generaties halen gewoon iets als ze er zin in hebben, vaak meerdere keren per dag’, meldt het persbericht.
Ook buitenshuis kun je van vroeg tot laat eten. Het Amsterdamse restaurant ACE verruimde onlangs de openingstijden tot na middernacht. Daar kun je na een avond theater nog uitgebreid souperen. Op zich een mooie traditie die past bij grote, kosmopolitische steden met een rijk cultuurleven, maar toch: weer een extra eetmoment. Op internet wordt al gesproken over de vierde maaltijd van de dag, die van vlak voor het slapen gaan. Op YouTube zie ik een filmpje van het Voedingscentrum over een peuter die de hele dag wordt gevolgd door een camera. Zijn leven bestaat uit een eindeloze stroom van eetmomenten – van het plakje worst bij de slager tot het ijsje op straat. En het eindigt met het weigeren van zijn avondeten: tja, hij had al zoveel gegeten.
Ontbijt, lunch, avondeten. Door die kaart van de Efteling uit de jaren zeventig denk ik terug aan mijn eigen jeugd. Toen we bij ons thuis nog tussen de middag warm aten. Elke dag zaten mijn moeder, mijn twee zusjes en ik met de dampende pannen op tafel te wachten op mijn vader, die stipt om half één om de hoek kwam zeilen. Zou dat ergens in Nederland nog gebeuren? Het was een bikkelharde afspraak tussen mijn ouders; het maakte niet uit hoe laat mijn vader ’s avonds thuiskwam van zijn werk, zolang hij maar tussen de middag thuis kwam eten.
Eenmaal uit school was er thee of ranja met ontbijtkoek en ’s avonds aten we brood. Ik herinner me niet dat ik zelf snoep kocht, op een incidentele salmiaklolly na, en al helemaal geen hamburgers of zakken chips, waarvan ik nu vaak verpakkingen terugvindt op de tienerkamers. En ik hoefde het al helemaal niet in mijn hoofd te halen om vlak voor het eten nog een tosti’s te gaan maken of een bak noodles weg te werken – iets wat mijn tieners in elk geval heel normaal vinden.
Al die keuzes vind ik zelf best lastig. In mijn hoofd maak ik de hele dag door afwegingen – wel of niet dat koekje afslaan, wel of geen kroket bij de lunch. “Het is allemaal discipline”, roept een kennis van mij altijd gedecideerd. En inderdaad: hij eet keurig drie keer per dag en blijft altijd perfect op gewicht. Misschien hebben meer mensen behoefte aan dergelijke duidelijkheid, want ik hoor dat ‘Sonjabakkeren’ weer in is. Mijn almaar jojoënde nicht daarover: “Het is lekker duidelijk en hoef niet steeds alles zelf te bedenken en te beslissen.”
Een duidelijk stramien van ontbijt, lunch, avondeten geeft nog iets dat ik mis. Die middagmaaltijd duurde hooguit een half uur, maar het was wel ons dagelijks terugkerende ritueel waarin we alle vijf aan die ronde eettafel zaten. Ook toen we al op de middelbare zaten. Aan dat moment kleven herinneringen van mijn niet-etende peuterzus, ontboezemingen over nieuwe liefdes, discussies over al dan niet ons haar mogen verven, schoolreisverslagen en familieperikelen. Alles passeerde de revue, zonder dat het iets met het kunstmatig creëren van quality time te maken had.
Ik mis die momenten in mijn eigen gezin. Zo eet ik iedere maandagavond alleen met mijn jongste dochter. Mijn andere dochter heeft dan kickboksles en mijn man werkt tot laat. Samen kijken we met ons bord op schoot ‘Modern Family’. Best gezellig, maar de laatste tijd sneuvelen steeds meer gezamenlijke maaltijden door bijbanen, sportclubs, zwemmiddagen of projecten voor school. Altijd is er wel een reden dat we niet met elkaar kunnen eten. In het weekend is het helemaal bal en voelt mijn huis als het tweede clockless eating filiaal van Nederland.
Een Limburgse vriendin herintroduceerde een tijd geleden de zondagse lunch – een familietraditie uit haar jeugd. Hiervoor staat de hele ochtend met liefde te koken. Over die lunch wordt niet onderhandeld: daar wijkt niets en niemand voor. Ik vond dat eerst wat rigide, maar zie er inmiddels de schoonheid van in. Zij zit tenminste elke zondag met haar gezin uitgebreid te tafelen. Wellicht ga ik voorbeeld wel volgen.
De kracht van samen aan tafel
Ontwikkelingspsycholoog Steven Pont:
“De gezamenlijke maaltijd is de beste graadmeter van hoe het ervoor staat met je gezin. Het is het ultieme moment waarop je met elkaar op een klein oppervlakte zit waar niemand weg kan. Zo wordt uitvergroot wat wel en niet loopt in je gezin. Laat je elkaar uitpraten, stel je vragen aan elkaar, praten de ouders alleen over het werk, kijken de kinderen steeds op hun telefoon? Dat geeft een goed beeld. En juist in de puberperiode zijn die momenten van verbinding belangrijk. Tieners krijgen meer hun eigen leven, je kent als ouder hun vrienden niet altijd meer en bent niet steeds bij ze in de buurt. Dat is een gezonde ontwikkeling, maar in die ‘ontbindende’ fase hebben gezamenlijke maaltijden een belangrijke functie.”
Volgens Pont is samen aan tafel eten niet alleen een voedingsmoment, maar ook een socialisatiemoment. “Kinderen leren zo helpen met de voorbereidingen, wachten tot iedereen klaar is, eten wat de pot schaft, elkaar aandacht geven, luisteren en tafelmanieren – heel belangrijk.” Een ander positief aspect aan samen eten is het gesprek aan tafel. “Het blijkt dat kinderen sneller hun taal ontwikkelen aan tafel, dan door ze elke avond voor te lezen. Aan tafel horen ze nog eens andere woorden, zoals politiek of directeur. Die staan niet in kinderboekjes.”
Daarbij geeft hij als tip om de maaltijd niet te zien als opvoedmoment. “Bespreek leuke zaken met elkaar en bewaar de moeilijke gesprekken voor een ander moment. Ga juist niet dat lastige gesprek aan met je kind. En kam je partner niet af als die te laat thuiskomt. Aan tafel wil je juist geen spanning; zie het als een positief gezinsmoment.”
Volgens de ontwikkelingspsycholoog moeten we van het clockless eating niet een te groot drama maken. “Je krijgt de kinderen die je als maatschappij verdient. Zij grazen net zo hard als wij. Alleen zien zij het niet als probleem. En hoe erg is het als door legitieme redenen je minder vaak dagelijks met elkaar aan tafel zit? Spreek dan af dat je minimaal één keer per week samen eet. Dat kan ook het zondagse ontbijt zijn. Of ga – als je het kunt betalen – wat vaker met zijn allen naar een pizzeria. Dat is meteen speciaal. Het gaat vooral om de kwaliteit van het moment. Geef elkaar aandacht, neem de tijd voor elkaars verhalen. Dat kan ook in een kwartier.”
Hoe maak je de goede keuze?
Het RIVM becijferde dat iedere Nederlander zo’n tweehonderd voedselkeuzemomenten per dag voorgeschoteld krijgt. Door toch dagelijks gezamenlijk te eten – ouders en hun kinderen – leren kinderen een gezond eetpatroon aan. Dit is belangrijk, stelt het RIVM, omdat routines en gewoonten uiteindelijk een van de belangrijkste factoren van voedselkeuze vormen. Je denkt wellicht dat je altijd een rationele (dus gezonde) keuze maakt, maar juist dan blijken we gewoontedieren: we pakken die snack of appel automatisch.
Laat je niet verleiden
Gezondheidspsycholoog Denise de Ridder (Universiteit Utrecht) en schrijver van het boek ‘De grote voedsel verleiding’ stelt dat aan wilskracht een grens zit: na tien keer ‘nee’ zeggen, ga je een keer overstag. Als je weerstand wilt bieden aan alle voedselverleidingen, maak dan een plan. Zeg tegen jezelf: als ik langs die snackbar kom, eet ik de appel die ik nog in mijn tas heb. En eet al je eten aan een tafel en niet bij een tankstation of op de fiets. Verder maken mensen gezondere keuzes als ze ook iets te kiezen hebben. Wanneer bij de kassa appels liggen in plaats van snoep, kopen mensen een appel. Ze willen gewoon iets eten. Daarin kunnen winkels en scholen nog veel verbeteren.
Hoeveel eetmomenten per dag zijn gezond?
Het Nederlands Centrum voor Jeugdgezondheid adviseert maximaal zeven vaste eet- en drinkmomenten voor kinderen per dag. ‘Grazen’ moet worden voorkomen om overgewicht tegen te gaan. Daarbij geeft een vaste plek om te eten duidelijkheid en bevordert samen eten als gezin de opname van gezonde voeding. Goed voorbeeld van de ouders doet volgen. Om voldoende aandacht te hebben voor je eten, zet je de tv, smartphone en computer uit.