Hoe bereik je mensen die ongezond leven zo vroeg mogelijk? In Rotterdam heeft een rondreizend busje dat in buurthuis en moskee een gezondheidsstraat optuigt succes.

Onder begeleiding van zoete salsamuziek wandelen enkele Antilliaanse vrouwen heupwiegend de zaal van ouderencentrum De Beukelaar in Rotterdam binnen. Normaal komen ze hier bij elkaar om te kletsen, te eten, een kaartje te leggen en te dansen. Vandaag moet het swingen wachten tot ze zijn gewogen, gemeten, geprikt en bevraagd over hun gezondheid.

Deze gratis gezondheidscontrole reist sinds anderhalf jaar per camper door de wijk Feijenoord. De ene keer worden de spullen uit het busje geladen bij een moskee, dan weer bij een taalschool, buurthuis of op de markt. Iedere keer met hetzelfde doel: mensen opzoeken die via de reguliere zorgkanalen lastig te bereiken zijn. Het gaat met name om bewoners van niet-westerse komaf die kampen met overgewicht, obesitas en daardoor grote kans hebben op diabetes. Mensen worden in een half uur tijd op simpele gezondheidszaken getest, horen direct of er wat mankeert en krijgen voorlichting over gezond eten en bewegen.

Jessica Gibbes (52) is deze dag een van de eerste bezoekers van de zogenaamde Camper Expeditie, die standaard begint bij de weegschaal. Ze kijkt niet, ze weet het al: te zwaar. Een dame meet haar buikomvang en lengte. Daarna volgt controle van de bloeddruk, bloedsuikerwaarde en vult ze een uitgebreid formulier in over haar gezondheid. “Ik vind het wel interessant om een keer mijn gezondheid te laten checken. Dat zou ik normaal nooit doen, ik ga pas naar een dokter als ik klachten heb. Ik hoor net dat mijn bloeddruk te hoog is; dat komt vast omdat ik moest rennen voor de tram”, lacht ze. Bij een volgend tafeltje praat ze over de uitslag met de wijkverpleegkundige en daarna volgen nog enkele tafels met informatie over bewegen, diabetes, tandzorg en gezonde voeding.

De Camper Expeditie is een initiatief van de Nederlandse Diabetes Federatie (NDF). Aanvankelijk toerden medewerkers met een camper door de wijken – vandaar de naam – maar wegens ruimtegebrek en drempelvrees bouwen ze hun gezondheidsstraat nu op in een buurthuis of bij het zwembad. De diabetesorganisaties willen met deze aanpak mensen met een risicoprofiel zo vroeg mogelijk opsporen om diabetes te voorkomen. Ze doen dit samen met veertig andere instanties, zoals de gemeente, GGD, Samen Eén en Achmea/Zilveren Kruis. De zorgverzekeraar neemt het leeuwendeel van de kosten op zich.

“Wij weten uit onderzoek dat in deze armere wijken de gezonde levensverwachting tien jaar lager ligt dan in andere stadswijken”, vertelt programmaleider Elize van Ballegooie van de NDF. “Deze bewoners schenken weinig aandacht aan hun gezondheid. Ruim zestig procent heeft overwicht en twintig procent obesitas. In deze wijken komt diabetes twee keer zo vaak voor als in andere wijken. We weten ook dat bestaande initiatieven om mensen aan het bewegen en gezonde voeding te krijgen, deze weerbarstige doelgroep niet bereiken. Door ze nu letterlijk op te zoeken, lukt dat eindelijk wel.”

De net gecontroleerde Gibbes staat inmiddels te praten met Chadia Sbaai van sportorganisatie Dock. “Ik wil wel graag bewegen, maar het moet wel swingen”, zegt Gibbes. “Zumba lijkt me wel leuk.” Dat kan en ze geeft zich meteen op voor de les van volgende week. Die directe aanpak werkt goed, zegt Sbaai. Na elke expeditie heeft ze tientallen aanmeldingen. “Hoeveel flyers je ook verspreidt, je krijgt pas echt contact met deze doelgroep als je mensen spreekt en overtuigt dat ze iets aan hun gezondheid moeten doen. Vrouwen willen best bewegen, maar ze nemen die stap zelf niet. Als ik ze dan vertel dat ik allerlei lessen geef aan allochtone meiden en vrouwen, geven ze zich sneller op.”

Het leuke van de expeditie vindt Sbaai niet alleen de gesprekken met de bezoekers, maar ook die met collega’s in de wijk. Aan de expeditie werken partijen mee die actief zijn op het gebied van zorg, sport of gezondheid. “Ik heb al regelmatig vrouwen doorverwezen naar de weerbaarheidstrainingen van iMovement”, zegt Sbaai. “Toch, buurvrouw?” Wies Vink van iMovement knikt: “Voorheen wisten we van elkaar wel dat we bestonden, maar kenden elkaars aanbod nauwelijks. Iedereen zat op zijn eigen eiland. Nu wisselen we vaker onderling informatie uit en verwijzen we cliënten naar elkaar door.”

Terugbellen 

Uit de eerste evaluatie van de Camper Expeditie blijkt dat de banden tussen zorg- en sportorganisaties in de wijk inderdaad zijn verstevigd. Uit het onderzoek dat dit voorjaar is verricht, blijkt ook dat mensen met een niet-westerse achtergrond, een lastig bereikbare doelgroep, grotendeels worden bereikt. Inmiddels hebben 1200 mensen de zorgcarrousel doorlopen, ze kregen leefstijladvies en bij klachten werden ze thuis opgebeld of doorverwezen naar de huisarts.

“Onze aanpak om ziektes en ongezond gedrag zo vroeg mogelijk op te sporen, lijkt aan te slaan”, zegt regiocoördinator Annamarie van der Velde. “Het gaat ons niet om het ontketenen van een revolutie, maar we willen deze mensen vinden en spreken. Het project werkt omdat we heel dichtbij de mensen komen, het laagdrempelig en toegankelijk is en omdat we regelmatig zichtbaar in de wijk zijn. Bewoners krijgen bij ons rustig en met aandacht informatie over hun gezondheid en dat beklijft beter dan een foldertje in de brievenbus.”

Toch werd de afgelopen anderhalf jaar niet iedere doelgroep bereikt die de organisatie voor ogen had. Zo bleef het contact met de Marokkaanse gemeenschap achter, waardoor de expeditie nu vaker bij de moskee, een taalles of buurt- of ouderencentrum te vinden is. Ook sleutelfiguren uit de diverse gemeenschappen helpen mee. Zo had het benaderen van de plaatselijke imam een zeer positieve invloed op het aantal bezoekers van de carrousel na het vrijdagmiddaggebed.

Of deelnemers na de Camper Expeditie alle adviezen ook opvolgen, is onduidelijk. “Veel deelnemers geven aan dat ze teruggebeld willen worden voor een vervolggesprek”, zegt Van der Velde, “maar blijken telefonisch slecht bereikbaar of lastig verstaanbaar door de taalbarrière. We weten nog te weinig of mensen echt gezonder gaan eten en meer gaan sporten. Een deel van de deelnemers zegt van wel, maar we horen ook dat mensen het lastig vinden vanwege tijdgebrek of omdat ze het moeilijk vinden alles alleen te organiseren.”

Na een korte pauze waarin er even weinig bezoekers te zien zijn, druppelen er nu toch weer mensen binnen. Zoals Suany Samboe. “Ik kom hier normaal altijd voor de gezelligheid, maar nu om te kijken of ik gezond ben”, vertelt ze. “Tot nu toe is alles nog goed, maar mijn vriend heeft wel een te hoge suikerwaarde. Dat is niet fijn.” Nabila Hamdauoi is samen met haar dochter gekomen. “Ik voel me gezond, maar je weet het natuurlijk nooit. Ik vind het goed dat dit gebeurt. Mijn dochter blijkt nu te weinig ijzer te hebben en ik mag wel wat kilootjes kwijt. Binnenkort ga ik weer beginnen met hardlopen, dat doe ik graag. Toch goed om even bij stil te staan.”

Jessica Gibbes is inmiddels bij de diëtiste aangekomen, die strategisch aan het einde van de carrousel staat. “Ik weet heus wel dat ik een te dikke buik heb, maar dat ik daardoor ook sneller ziek kan worden, wist ik niet. Dus ik wil graag een afspraak maken met de diëtiste.” Ook dat kan ter plekke. Ze praten nog wat over andere voeding en daarna vertrekt Gibbes naar de salsazaal, waar haar vriendinnen wachten. Iemand draait de volumeknop op vol en de stoelen gaan aan de kant. Na al dat getest, eerst even lekker salsadansen.

Dagblad Trouw, 7 oktober 2016